U dolini Zete i danas stoje ostaci rimskog puta koji je odvajkada iz primorskih i zetskih krajeva vodio prema Hercegovini i dalje na sever. U srednjem veku Bjelopavlićka ravnica bila je granična oblast prema Zahumlju (Hercegovina), zbog čega su na nju vodile pohode mnoge vojske. Njenim zauzimanjem otvarao se strateški put prema Zeti, Skadru i Primorju. Upravo zbog takvog geografskog položaja i stalnih pretnji osvajača, na tom mestu su i podizani gradovi-kastrumi, a među njima i Ostrog. Mada se ne zna ni tačna godina, ni način njegovog nastanka, pretpostavlja se da bi to moglo biti negde oko 1441. godine, kada je Zetom vladao despot Đurađ Branković. Međutim, tokom poslednje četvrtine XV veka, dolaskom Turaka u te krajeve, i Ostrog i mnogo manji gradovi potpadaju pod njihovu vlast.
Po predanju Sveti Vasilije je rođen 1610. godine u Popovu polju u Hercegovini. Mlad se zamonašio u Trebinjskom manastiru, ubrzo postao arhimandrit, da bi nedugo potom bio hirotonisan u mitropolita zapadne Hercegovine. Tačni datumi tih događaja ne pominju se u istorijskih izvorima, ali su se svi odigrali u vreme patrijarha Pajsija Janjevca (1614-1647).
Stanje u Hercegovini u vreme mitropolita Vasilija bilo je veom teško. Dugo je trajao tzv. Kritski rat tokom kojeg je Venecija ulagala posebne napore da za svoje interese pridobije srpski narod u Turskoj. Očuvano je predanje o mitropolitu Vasiliju kao vatrenom zaštitniku pravoslavlja. Prema davno zabeleženim svedočanstvima, mitropolit Vasilije je još u mladosti težio podvizničkom usamljeničkom životu. Tražeći mesto monaškog tihovanja, za svoje boravište je izabrao u Ostroškim gredama pećinu, u kojoj je pre njega živeo neki isposnik. Tamo gde se nastanio već je postojala mala bogomolja. Sam Vasilije u svom zaveštanju piše da je obnovio, a ne osnovao Ostroški manastir.
Manastir Ostrog čine dve celine: Gornji i Donji manastir. Gornji je priljubljen uz okomitu živopisnu stenu na nadmorskoj visini od 900 metara. U njemu postoje dve pećinske crkve: gornja, koja je posvećena Časnom krstu, i donja, posvećena Vavedenju Presvete Bogorodice. Gornja je podignuta sa blagoslovom mitropolita Vasilija (1665), dok se za donju ne zna od kada je njena pećina korišćenja kao isposnica, ali je poznato da je starija od gornje crkve. Prostor ispred Gornjeg manastira bio je tesan, dovoljan za okupljanje svega nekoliko desetina ljudi, zbog čega je prilikom posete 1894. godine, knjaz Nikola naredio da se taj plato proširi, da se izgradi nova zgrada za hodočasnike, kao i da se probije kolski put od Donjeg manastira do ceste koja vodi ka Nikšiću.
Tamo gde je danas Donji manastir nekada se nalazilo selo sa crkvom. Kada je vladika Vasilije kupio crkvu, uzeo je i imanje, na kojem je podigao kuću za mlađe kaluđere i ambar za čuvanje manastirskih priloga. Od crkve, kuće i ambara kasnije je nastao Donji manastir Ostrog. Sadašnja crkva u donjem manastiru podignuta je 1824. godine, po odobrenju mitropolita Petra I.
Veliko poštovanje prema svetitelju čudotvorcu Vasiliju, učinilo je da Ostrog postane jedno od najznačajnijih i najposećenijih svetilišta srpskog naroda. U vreme određenih praznika, reka ljudi se primiče crkvi Vavedenja, kako bi se u samoj steni na nebeskoj visini poklonili čudotvornim moštima ovog ostroškog svetitelja.
Izvor: New Review JAT Airways, 2003/6
Tekst: Kristina Džoković
Galerija
